Chinees schaak – als jij dit spel kunt spelen bereik jij gegarandeerd succes in China

Chinees schaak (Zhōngguó xiàngqí 中国象棋) is een eeuwenoud spel dat door heel China gespeeld wordt. Het wordt niet alleen lang gespeeld, het wordt door veel mensen gespeeld. Sterker nog, het is het meest gespeelde bordspel ter wereld. Zelfs populairder dan ons “westerse schaken”. In dit artikel nemen we het spel onder de loep en kijken we naar de oorsprong. Als jij succesvol wilt zijn in China, moet je dit spel leren spelen.

Wat is Chinees schaak?

Chinees schaak is een bordspel dat een gevecht tussen twee legers voorstelt.

De twee legers staan recht tegenover elkaar en zijn gescheiden door een rivier. Beide legers worden geleidt door een generaal. Deze generaals bevinden zich in een paleis van waaruit ze de commando’s geven aan de legers.

Het doel van het spel is de generaal van de vijand schaakmat te zetten (of te vangen).

Chinees schaak plaatst schaakstukken niet in een vakje maar op de lijnen.

Een Chinees Schaakbord bestaat uit 88 vakjes die gescheiden worden door een rivier (河 hé).

Het interessante is dat de schaakstukken niet in de vakjes worden geplaatst maar op lijnen en intersecties zoals te zien op de foto.

De Chinese schaakstukken worden symmetrisch tegenover elkaar geplaatst. Hoewel de teksten op de stenen die tegenover elkaar staan verschillen, is de functie van het stuk exact hetzelfde.

Om Chinees schaak te kunnen spelen hoef je niet persé Chinees te kunnen spreken. Het is wel handig natuurlijk om een paar basis zinnen te kunnen maken, maar met deze uitleg herken jij alle stukken en weet je wat ze doen.

Elke speler heeft 16 schaakstukken, en kiest (meestal) rood of zwart.

De schaakstukken zijn anders dan bij het westerse schaken, want het lijken meer op sjoelstenen waarop een karakter geprint is.

Hoewel de schaakstukken van rood en zwart hetzelfde doen, zijn de karakters op de stenen doorgaans anders. (dit werd vroeger gedaan als er gespeeld werd met stenen en er geen kleuronderscheid gemaakt kon worden)

De generaal of koning wordt in het Chinees jiàng 将 (generaal) of shuài 帥 (maarschalk) genoemd.

Dit stuk is het meest belangrijke stuk in het spel en moet ten alle tijden beschermd worden tegen de vijand.

De generaal bevindt zich in het kasteel en mag daar niet uit komen, hij mag steeds maar een punt vooruit bewegen.

De adviseur of mandarijn wordt in het Chinees shì 士 (officier) of shì 仕 (beschermer) genoemd.

De advisers staan naast de generaal en kunnen zich diagonaal verplaatsen.

Ook zij mogen het paleis niet verlaten en kunnen dus feitelijk maar op 5 punten komen.

Het doel van de adviseur is om de inkomende aanvallen te stoppen en de generaal te beschermen.

De olifant of minister wordt in het chinees xiàng 象 (olifant) of xiàng 相 (minister) genoemd.

Deze ministers staan naast de adviseurs en kunnen precies twee stappen diagonaal maken. Ze mogen echter niet over andere stukken heen springen.

Ook kunnen de olifanten niet over de rivier heen om achter de generaal aan te gaan.

Door deze restricties kan de olifant eigenlijk maar 7 posities op het bord innemen en is hij erg kwetsbaar.

Het paard of soms ridder, wordt in het Chinees mǎ 馬 (paard) genoemd. Soms heeft de andere speler een variant hierop: mǎ 傌 (paard).

De paarden beginnen het spel naast de olifanten, maar in de meeste gevallen bevinden ze zich snel aan de andere kant van het veld.

Het paard kan een positie naar voren, achter, links of rechts zetten en vervolgens nog een stap diagonaal. Tenminste, als er geen stuk tussen het paard en zijn doel staat.

Doordat het paard geen ander stuk mag slaan als er een stuk tussen hem en het doel in staat, wordt het blokkeren van een paard vaak opgenomen als tactiek om de tegenstander af te remmen. Dit wordt in het Chinees Bié mǎ tuǐ 蹩馬腿 (kreupel paardenbeen) genoemd.

De koets wordt in het Chinees jū 車 (voertuig) of jū 俥 (voertuig) genoemd. Net als bij het paard komt het voor dat beide spelers hetzelfde karakter op de stukken hebben staan.

Hoewel 俥 normaal uitgesproken wordt als chē, wordt dit karakter in de context van Chinees schaak uitgesproken als jū.

De koets staat net als de toren helemaal aan het uiteinde op de hoeken van het speelveld.

De koets mag in Chinees schaak dezelfde zetten maken als de toren in het westerse schaak. Hij mag dus zoveel stappen naar voor, achter, links of rechts zetten als mogelijk.

De enige beperking van de koets is dat hij niet over stukken heen mag springen. Door deze enorme bewegingsvrijheid wordt het vaak als het sterkste stuk gezien in Chinees schaak.

Het kanon wordt in het Chinees pào 砲, bāo包 (catapult) of pào 炮 (kanon) genoemd.

Elke speler heeft twee kanonnen die achter een rij van soldaten staan. Dit stuk is niet bekend in westers schaak en heeft een unieke kracht die geen ander stuk heeft.

Het kanon beweegt zich voort als een koets, en kan dus grote afstanden afleggen, maar kan alleen een ander stuk slaan als er een stuk tussen het kanon en het vijandige stuk staat.

Soldaten worden zú 卒 (pion) of bīng 兵 (soldaat) genoemd.

Elke speler heeft 5 soldaten die verdeeld staan over de rij net voor de rivier.

Soldaten worden gezien als het slapste stuk omdat ze maar een stap kunnen zetten. Als een soldaat de rivier over is mag hij zich zowel horizontaal als verticaal verplaatsen over het speelveld, zolang hij maar vooruit gaat en niet achteruit.

Wil je ook graag Chinees schaak leren spelen? Bekijk dan onderstaande video.

De video legt uit hoe de stukken kunnen bewegen, en geeft je een goed beeld bij het spel.

Er gaan veel verhalen rond over de oorsprong van Chinees schaak. Sommige spreken over een oorsprong uit de “warring states periode” (475 tot 221 voor christus), anderen over het boek van keizer Wu van de noordelijke Zhou dat geschreven was in het jaar 569.

Maar de meeste mensen spreken over de oorsprong tijdens de Tang Dynastie waarin de regels van het spel gevonden werden in het boek “Cén Shùn” (岑順). Met een spel dat zo oud is, is het lastig te zeggen wat precies de oorsprong is.

Wat we met zekerheid kunnen zeggen is dat het spel meerdere namen heeft gehad en dat de regels door de jaren heen veel zijn veranderd.

Vandaag de dag is het spel enorm populair en zijn de regels vastgelegd in een officieel regelboek.